👍 Ruchliwość Społeczna

Twórcą teorii ruchliwości społecznej był P. Sorokin

Ruchliwość społeczna jest to przesuwanie się jednostek, zbiorowości (i innych elementów struktury) w przestrzeni społecznej. Ruchliwość informuje nas o tym, czy dane społeczeństwo jest otwarte, czy zamknięte. Natężenie ruchliwości charakteryzuje relacje między grupami w społeczeństwie (duże natężenie – społeczeństwa otwarte; mała ruchliwość – społeczeństwa zamknięte).

Społeczeństwa otwarte – status społeczny zależny jest od jej indywidualnych osiągnięć. Dominują pozycje osiągane.
Społeczeństwa zamknięte – dominują pozycje przypisane, system zróżnicowania usankcjonowany jest prawnie, obyczajowo (np. system kastowy w Indiach).

Funkcje procesu ruchliwości

• 1) funkcje strukturotwórcze – ruchliwość przyczynia się do tworzenia i reprodukcji struktury społecznej.
• 2) funkcje efektywnościowe – forma i natężenie ruchliwości związane są ze zmianami ekonomicznymi, politycznymi i kulturowymi.
• 3) funkcje integracyjne – wskazują na związek ruchliwości społecznej ze stabilnością systemu. Ruchliwość jest formą legitymizacji ustroju.

Rodzaje ruchliwości

• 1) ruchliwość jednostkowa – zmiany pozycji społecznej lub dystansu dotyczą pojedynczych osób – np. awans zawodowy.
• 2) ruchliwość grupowa – dotyczy całych grup; np. awans klasy robotniczej po II wojnie światowej.
• 3) ruchliwość pionowa (wertykalna) – awans lub degradacja jednostek lub zbiorowości.
• 4) ruchliwość horyzontalna (pozioma) – nie powoduje zmiany pozycji jednostek lub zbiorowości. Może ona obejmować również ruchliwość geograficzną, terytorialną.
• 5) ruchliwość międzypokoleniowa – porównanie położenia społecznego jednostki lub grupy z położeniem społecznym rodziców.
• 6) ruchliwość wewnątrzpokoleniowa – dotyczy losów jednostki lub grupy w obrębie całego pokolenia.

Zmiana Społeczna

Heraklit z Efezu – „panta rhei”
Zmiana społeczna jest wszechobecna w życiu społecznym.
Zmianą społeczną nie są indywidualne działania. Zmiana społeczna oznacza zmianę organizacji, instytucji i norm społecznych, zwyczajów, struktur, ról społecznych, a także wartości i symboli – zmiana kulturalna.

Zmiana społeczna w strukturze społecznej

Pojawiają się lub zanikają pewne elementy w układzie.
Pojawiają się bądź zanikają pewne relacje między tymi elementami (stare znikają, pojawiają się nowe).

Rozwój społeczny – różnicowanie i wzbogacanie elementów składowych i stosunków między tymi elementami (pojęcie opisowe). Regres – zanik i zubożenie.

Postęp społeczny – uznajemy, że rozwój społeczny zmierza w kierunku przez nas pożądanym (odwołujemy się do ocen i wartości). Pojęcie to wymaga odwołania się do kryteriów postępu:

• 1) Źródła zmian – determinanty zmian
• 2) Prawidłowości przebiegu zmian
• 3) Dziedziny podlegające zmianom – co ulega zmianom?
• 4) Mechanizmy zmian

Źródła zmian

Zmiany mogą być wywołane czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

1) Czynniki wewnętrzne: pojawiają się wewnątrz społeczeństwa, zmiany dotyczą struktury społeczeństwa.
Innowacje techniczne.

Ideologie

Zinstytucjonalizowane nierówności – jeżeli ofiary postrzegają siebie jako ofiary systemu, to w takim społeczeństwie istnieje większa presja reformatorska.
Konflikty kulturowe – np. wśród mniejszości etnicznych.

• Ideologia – zbiór wzajemnie powiązanych przekonań, wartości i norm postępowania, które usprawiedliwiają dążenie do określonych celów, przy użyciu określonych środków.
• Ideologia konserwatywna – spowalnia tempo zmian społecznych.
• Ideologia liberalna – reformatorska, ale nie na tyle, by poruszyć całą strukturę społeczną z jej posad.
• Ideologia radykalna – rewolucyjna.

2) Czynniki zewnętrzne: wydarzenia zachodzą poza danym społeczeństwem jako czynnik wpływający na zmiany dokonujące się wewnątrz niego – np. dyfuzja kulturowa jest podstawowym mechanizmem dokonywania się zmian społecznych (globalizacja).

Teorie zmiany społecznej

W porządku chronologicznym

• 1) Teoria ewolucji Morgana
• 2) Teorie cykliczne
• 3) Teorie funkcjonalistyczne
• 4) Teorie konfliktu społecznego
• 5) Neoewolucjonizm

Teoria ewolucji – Morgan

Modne w socjologii XIX wieku. Twórcy tych teorii poszukiwali uniwersalnego schematu ewolucji, na który składałyby się stadia rozwojowe, przez które przechodziły wszystkie społeczeństwa. Ewolucja dokonuje się wszędzie w ten sam sposób i prowadzi do tego samego rezultatu. Różnice między społeczeństwami sprowadzają się do różnic w rozwoju. Klasyczne teorie ewolucji zakładały, że ewolucja to doskonalenie ludzkości. Na przełomie XIX i XX wieku teorie te zostały zanegowane, odchodząc od terminu postępu. Zaczęto stosować częściej termin zmiany społecznej, jako że nie posiadał zabarwień wartościujących i „liniowych”.

Teorie cykliczne

(I połowa XX wieku) Są to koncepcje historiozoficzne. Zwracają one uwagę na powtarzalność stadiów rozwojowych cywilizacji i kultur

Oswald Sprengler

Każde społeczeństwo jest jak żywy organizm i przechodzi fazy takie same, jak w cyklu życia przechodzi jednostka – rozkwit ? stabilizacja ? stagnacja.

Arnold Toynbee

„Study of History” Mówił, że można wymienić 20 wielkich cywilizacji w dziejach świata i każda z nich jest skutkiem wyzwań, jakie społeczeństwu stawia środowisko – koncepcja heroistyczna. Losy cywilizacji zależą od twórczych reakcji na wyzwania przyrody. Jeśli im podoła, rozwija się dalej, aż do następnego wyzwania. Intelektualiści mają tutaj przywódczą rolę.

P. Sorokin

Wyróżnił dwa podstawowe typy kultur – cielesne (sensytywne) i duchowe (ideacjonalne). W historii wszystkich społeczeństw można dostrzec fluktuacje w ich obrębie. Uważał, że Grecja okresu Peryklesa była kulturą ideacjonalną, a nowożytna kultura zachodnia jest kulturą sensytywną.

Teorie funkcjonalistyczne

Funkcjonaliści traktują społeczeństwo jako system złożony z podsystemów. Żeby system mógł istnieć, poszczególne elementy systemu muszą być zintegrowane (Pojęcie zmiany społecznej zaczyna być obecne w pracach Mertona i Parsonsa).

Parsons: źródło zmian tkwi zarówno w systemie, jak i poza systemem. Istnienie sprzeczności powoduje zmiany.
Merton: wprowadził pojęcie dysfunkcji – zjawisk powodujących zakłócenia w funkcjonowaniu systemu społecznego i prowadzących do zmiany społecznej. System społeczny musi się przystosować do wymogów otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego, zatem dokonują się zmiany, które są wszechobecne.

Teorie konfliktu społecznego

(lata 50 i 60 w socjologii) Są uzupełnieniem teorii funkcjonalistycznych. Konflikt jest wszechobecny w każdym systemie i jest warunkiem zmiany. Wynika z podziałów na rządzących i rządzonych – władza jako źródło konfliktu, która jest immanentnym elementem każdego społeczeństwa – Coser i Dahrendorf.
Neoewolucjonizm:

Leslie White – istotę i główny czynnik rozwoju cywilizacji widział White w rozwoju zdolności opanowywania przyrody. Dzieje się to dzięki temu, że ludzie pomnażają dziedzictwo kulturowe. Ewolucja to ewolucja kultury – kryterium jej rozwoju miała być wg. White’a ilość energii wykorzystywanej przez człowieka.