WWW.SOCJOLOGIA.XMC.PL

Kultura obejmuje wartości powszechnie uznawane przez członków grup; normy określające sposoby zachowań oraz dobra materialne, które ludzie wytwarzają.

Wartości:
Abstrakcyjne ideały

Normy:
Zasady, reguły według których ludzie postępują.

W języku potocznym kultura oznacza aktywność wyższego rzędu – np. malarstwo, sztuka itp.
W socjologii pojęcie kultury odnosimy do sposobu życia, stylu ubierania się, sposobów spędzania czasu wolnego, przeprowadzania uroczystości.  W zasadzie, gdybyśmy chcieli oddzielić kulturę od społeczeństwa, to możliwe jest to jedynie analitycznie. W rzeczywistości społeczeństwo i jego kultura stanowi jedną nierozerwalną całość.
Społeczeństwo to wzajemny układ stosunków, oddziaływań łączących ludzi w zbiorowości. Kultura nie może istnieć poza społeczeństwem, społeczeństwo nie może istnieć bez kultury. Kulturę trzeba relatywizować w stosunku do społeczeństwa. Określone społeczeństwa mają określone kultury.
Podziały etniczne sprzyjają tworzeniu się subkultur.

Kultura (łac. cultura agri – „uprawa ziemi”).
Cyceron: uprawianie filozofii jest kulturą.
Pojęcie kultury łączyło się zawsze z jakimś określeniem w dopełniaczu.
XVII – XVIII wiek – „kultura kontra cywilizacja”, czyli opanowanie przyrody przez człowieka, kultura uzyskuje miano samodzielności.
Puffendorf (XVII w) i Herder (XVIII w): dwa podejścia do kultury:

1.Podejście wartościująco – oceniające: podział na ludy kulturalne i niekulturalne.

2.Podejście opisowe – uniwersalistyczne:

Herder zakładał, że człowiek rodzi się dwa razy: jako twór natury i jako twór kultury.
Człowiek zdolny jest do tworzenia i przekazywania kultury. Herder widzi w przekazywaniu kultury źródło człowieczeństwa, zatem nie ma ludów kulturalnych i niekulturalnych.
To właśnie sprawia, że kultura może stać się przedmiotem refleksji.

XVIII wiek:
– – Historia kultury
Etnografia
– Etnologia ? antropologia kulturowa

Wykształca się podział na nauki nomotetyczne (uogólniające) i idiograficzne (opisowe).

Definicje kultury:

1. Opisowo – wyliczające – klasyczna postać definicji antropologicznej. Edward Taylor: „Kultura jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.”

2. Historyczne – kładą one nacisk na tradycję, odwołują się do takich pojęć jak „dorobek”, „dziedziczenie”.

3. Normatywne – kładą nacisk na podporządkowanie normom jako podstawową własność zachowań kulturowych – wskazują na jedność stylu życia.

4. Psychologiczne – kładą nacisk na mechanizmy psychologiczne kształtowania kultury, podstawowy proces – proces uczenia się.

5. Strukturalistyczne – koncentrują się na całościowym charakterze kultur i wewnętrznej organizacji kultury.

6. Genetyczne – wyjaśniają pochodzenie kultury, jej genezę. Pokazują, że kultura jest rezultatem społecznego współżycia, a także pracy (Czarnowski). Kulturę przeciwstawia się naturze.
Obfitość definicji jest następstwem przyjęcia globalnego, antropologicznego podejścia do kultury.

Badając kulturę możemy akcentować:
– Trwałość sposobu życia
– Mechanizmy i sposoby przekazywania kultury.
– Wewnętrzne zależności między elementami kultury.
– Wielość ujęć kultury wynika z :
– Różnych założeń filozoficznych.
– Różnorodności celów badawczych.
– Pytając o istotę kultury wyróżniamy stanowiska:

1.Kultura jako rezultat internalizacji – czyli przyswajaniem sobie przez jednostkę pewnych wzorów, dyrektyw i wzorów zachowania. wg S. Ossowskiego istota kultury polega na internalizacjach dyspozycji doi reagowania w pewien uporządkowany sposób na korelaty kultury.  Korelat kultury to związek między elementem kultury bądź natury, a pewnym stanem emocjonalnego zaangażowania (wytwór ? postawa).
Dziedzictwo – polega na przekazywaniu dyspozycji do reagowania w określony sposób.

2.Kultura to normy, reguły i wartości – analitycznie oddzielone od zachowań (potrzeby wrodzone i potrzeby nabyte)
Decyzje o zaspokajaniu naszych potrzeb są zdeterminowane przez wartości, które chcemy osiągnąć.
Grupy różnią się systemami wartości i ich hierarchią. Zachowania ludzkie ograniczane są przez obowiązujące normy, a jednocześnie przez obowiązujące cele. Postępowanie ludzkie jest niekiedy sformalizowane i ujednolicone.

3.Kultura to przedmioty i wytwory. – S. Czarnowski: „Kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego wspólny szeregowi grup i z racji swej obiektywności, ustalony i zdolny rozszerzać się przestrzennie”.
elementami kultury mogą być jedynie fakty materialne. Nie wszystko co wytworzyliśmy może stać się elementem kultury, bo czasem nie wchodzi to do kultury na trwałe – dzieło musi być przekazywane między grupami i pokoleniami. Element kultury musi być stworzony na bazie dotychczasowego dorobku; stan kultury w danym momencie warunkuje wejście do niej nowego odkrycia.

Drugie i trzecie stanowisko przyjmują tezę o autonomii kultury – nie musimy odwoływać się do podłoża społecznego, by wyjaśnić procesy kulturalne.

Dzisiaj socjologia obejmuje dwa typy zjawisk:
– zachowania ludzkie
– przedmioty stanowiące wytwór tych zachowań.

Antonina Kłoskowska:
„Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające wedle wspólnych dla społeczności wzorów, wykształconych i przekształconych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory tych zachowań.”
Kultura jest ujęta została w tej definicji całościowo, ukazuje sposób życia; jest definicją antropologiczną.

Pojęcie kultury w węższym rozumieniu:
Można ograniczyć się jedynie do analizy zachowań ludzkich:

1. Zachowania bezpośrednie – czynności zewnętrzne, które podlegają jedynej i oczywistej interpretacji; wykorzystanie oczywistych zachowań przynosi oczywiste skutki. Są one związane z zaspokajaniem potrzeb.

2. Zachowania symboliczne – są to zachowania znaczące, oparte na symbolach. Są to zachowania semiotyczne.
Każdej sytuacji bezpośredniej można nadać znaczenie symboliczne. Przy rozróżnianiu zachowań bezpośrednich i symbolicznych musimy znać motywację człowieka.

Zachowania symboliczne wymagają podwójnej interpretacji – związek oddziaływań ze skutkami nie jest oczywisty.
Stosunek czynności bezpośrednich i symbolicznych do kultury nie jest jednakowy. Nie wszystkie zachowania bezpośrednie przebiegają według określonych wzorców. Wszystkie czynności symboliczne mają wartość kulturową.
Implikuje to zatem pewien podział. Kulturę dzielimy na:
– Kulturę bezpośrednią
– Kulturę symboliczną

Mają one różne funkcje z punktu widzenia zaspokajania bezpośrednich potrzeb człowieka.
Kultura symboliczna:

1. Operuje znakami.

2. Nie ma wyraźnych odniesień instrumentalnych. Analizując kulturę symboliczną badamy związek kultury ze społeczeństwem. N p O O kształcie kultury symbolicznej decyduje kształt społeczeństwa. Wraz ze zmianą podłoża społecznego następuje zmiana kultury – ramy kultury symbolicznej są zmienne.
Zmiany ram (podłoża) kultury można ujmować:
– w ujęciu diachronicznym – historycznym; w czasie.
– w ujęciu synchronicznym – przekrojowym; czas nie istnieje.

I układ:
Ramy społeczne
Cechy kultury
Ujęcie diachroniczne – społeczeństwa pierwotne lub lokalne.
Są to układy wyizolowane. Wiąże się to z faktem samowystarczalności – autarkicznością.
Brak zróżnicowania – jednolitość.
Silna kontrola społeczna – podstawą jest jednorodność poglądów.
Bezpośredni charakter styczności – komunikacja bezpośrednia.
Partykularyzm stosunków społecznych – wchodzenie w kontakty z osobowościami, a nie z rolami.
Role nadawców i odbiorców są wymienne. Nie ma specjalizacji twórców kultury.
Brak dystansu między nadawcą, a odbiorcą.
Kultura jest tematycznie bliska ludziom. Dominuje komunikacja bezpośrednia o charakterze ustnym.
Kultura ludowa jest kulturą słuchu.
Udział w kulturze nie jest cechą różnicującą społeczeństwo.

II układ:
Podstawową przesłanką zmiany typu relacji między nadawcą i odbiorcą kultury jest to, że ramy społeczne ulegają zmianie – powstają wielkie społeczności – np. starożytny urbanizm.
Na stosunki bezpośrednie nakładają się kontakty pośrednie.
Zaczyna się instytucjonalizacja życia społecznego – pojawiają się wyspecjalizowane instytucje, służące zaspokajaniu ludzkich potrzeb.
Formalizacja i instytucjonalizacja zachowań – pojawiają się role społeczne.
Kontakt bezpośredni, ale sformalizowany
Formalizacja i instytucjonalizacja życia. Występujemy w formalnych rolach – np. teatr, szkoła itp.
Uczestnictwo w II układzie kultury różnicuje ludzi. Pogłębia dystanse między ludźmi.

komunikacja
III układ

Komunikacja pośrednia
Kontakt między nadawcą a odbiorcą jest pośredni. Jest to kultura masowych narzędzi komunikowania. Typowa dla społeczeństw miejskich, uprzemysłowionych. Rozwój środków technicznych jest warunkiem pojawienia się środków przekazu.
Względna demokratyzacja – uczestnictwo w systemie szkolnym na elementarnym poziomie jest obowiązkowe.
Pojawienie się czasu wolnego. Kultura masowa. Pojawienie się instytucji badających odbiór kultury masowej. Rozerwanie układu:
komunikacja

Kultura masowa

Kultura masowa kojarzona jest najczęściej jako kultura niższego rzędu; przypisuje się jej przeważnie cechy negatywne. Prawda ma się troszkę inaczej: kulturę masową definiuje się szerzej lub węziej. Przez kulturę masową rozumie się najczęściej przekazywanie identycznych lub analogicznych treści wielkiej masie ludzi oraz obejmuje jednolite formy rozrywkowej (zabawowej) działalności mas ludzi:
– imprezy sportowe
– oświata, szkolnictwo
– organizacja życia religijnego

Kultura masowa w węższym znaczeniu obejmuje zjawiska związane z rozpowszechnianiem różnych treści za pomocą środków technicznych.

Kryteria kultury masowej:
– kryterium ilości
– kryterium standaryzacji
– kryterium sformalizowania i urzeczowienia dróg przekazu
– kryterium skomercjalizowania

Kryterium ilości:
Cechy publiczności – jest to publiczność pośrednia, rozproszona przestrzennie, heterogeniczna.
Kryterium standaryzacji:
Standaryzacja ujednolica jednoczesność percepcji
urządzenia nadawczo – odbiorcze
produkcja kopii (np. wideo, płyty CD itp.)

Kryterium sformalizowania i urzeczowienia dróg przekazu:
Zmienia się charakter więzi między nadawcą a odbiorcą – więź o charakterze pośrednim. Sieć instytucji związanych z przekazywaniem treści.

Kryterium skomercjalizowania:
Kultura masowa jest towarem, a jej produkcją i przekazywaniem rządzą prawa rynku. Specyfika kultury masowej realizuje zasadę wspólnego mianownika. Należy dotrzeć z przekazem do jak największej liczby odbiorców. Stosowanie zasady wspólnego mianownika prowadzi do obniżenia jakości kultury. Realizacja tej zasady uzależniona jest od typu społeczeństwa, e których tworzy się kultura. Kultura masowa podlega również prawom polityki i realizuje zasadę „dla każdego coś miłego – wedle zamożności”.

Gust masowy jest gustem tanim:
Zasada wspólnego mianownika realizowana jest poprzez stosowanie techniki selekcji stylu i wątków, oraz zasadę homogenizacji.

Zasada selekcji stylu i wątków:
Motywy spotykające się z aprobatą publiczności najczęściej podejmowane są przez kulturę masową. (Oznacza to na przykład, że najlepiej sprzedają się filmy w których dużo jest seksu, jeszcze więcej przemocy, ciut metafizyki, dużo pościgów samochodowych, i „hajlajfu”. Czasem wpadnie jeszcze jakiś wątek egzystencjalny i mamy hollywoodzką „superprodukcję” na „skalę światową”)

Wątki najpopularniejsze:
– wątek kryminalny
– wątek romantyczno-uczuciowy
– personalny
– humorystyczny

Forma nie może (broń Boże!) być za mocno wyszukana. Prosty, zrozumiały język, niezbyt rozległy komentarz.

Zasada homogenizacji:

Jej zadaniem jest ujednolicanie kultury. Jest przemieszaniem kultury wyższego i niższego poziomu. Podział na kulturę wyższego i niższego rzędu odbywa się na zasadach estetycznych, które są dość subiektywne. Odwołujemy się również do podziału instytucjonalnego – co najczęściej powoduje że kultura masowa jest kulturą eklektyczną.
Innym, acz równie ważnym zjawiskiem w obrębie kultury masowej jest dedystancjacja, czyli zacieranie się granic między kulturą wysoką i niską. Obala stałą hierarchię wartości w kulturze symbolicznej.
Instytucjami „uprawnionymi” do oceny poziomu kultury są uniwersytety, oraz różnego rodzaju gremia.

Typy homogenizacji:

1. Homogenizacja upraszczająca – związana jest z ingerencją w dzieło; zniekształca je.

2. Homogenizacja immanentna – dokonywana jest przez samego autora; W ramach dzieła można wyróżnić kilka poziomów – każdy poziom dla osób o różnym stopniu przygotowania. np. dzieła Szekspira, czy Tarantino.
Zstępująca – dzieło zostało stworzone dla „elit”, a następnie się upowszechniło.
Wstępująca – dzieło tworzone dla masowej publiczności staje się po latach klasyką.

3. Homogenizacja mechaniczna (przez zestawienie) – dokonuje się przez zestawienie w jednym kanale informacyjnym przekazów o różnym poziomie.

Możemy mówić o kulturze „w ogóle”, jeśli chcemy powiedzieć, że kultura czyni nas ludźmi. Poza kulturą nie ma życia społecznego – jest warunkiem człowieczeństwa. Socjolog ma prawo porównywać i hierarchizować kultury, czyniąc to jednak musi przyjmować różne style opisu i rozumienia kultury. Jeżeli analizujemy kulturę, to możemy przyjąć postawę etnocentryczną, albo postawę relatywizmu kulturowego. Relatywizm kulturowy: uznanie, że grupy społeczne i ich kultury należy badać wedle ich własnych standardów etnocentryzm: ocenianie innych kultur poprzez pryzmat własnej kultury.

Kultura obejmuje 4 zasadnicze komponenty:
Kultura materialna: (koncepcja Czarnowskiego) – rzeczy wytworzone i użytkowane przez człowieka.

Kultura niematerialna: całość wiedzy, wierzeń, wartości i norm.

Kultura kognitywna: wspólne przekonania i wiedza dotycząca tego, jaki jest świat; nauka definiująca świat.

Język: umożliwia komunikowanie i pojęciowe ujmowanie świata.
Hipoteza Sapira – Whorfa: „Język jakiego używamy określa percepcję rzeczywistości”.