WWW.SOCJOLOGIA.XMC.PL

Twórcą teorii ruchliwości społecznej był P. Sorokin

Ruchliwość społeczna jest to przesuwanie się jednostek, zbiorowości (i innych elementów struktury) w przestrzeni społecznej. Ruchliwość informuje nas o tym, czy dane społeczeństwo jest otwarte, czy zamknięte. Natężenie ruchliwości charakteryzuje relacje między grupami w społeczeństwie (duże natężenie – społeczeństwa otwarte; mała ruchliwość – społeczeństwa zamknięte).

Społeczeństwa otwarte – status społeczny zależny jest od jej indywidualnych osiągnięć. Dominują pozycje osiągane.
Społeczeństwa zamknięte – dominują pozycje przypisane, system zróżnicowania usankcjonowany jest prawnie, obyczajowo (np. system kastowy w Indiach).

Funkcje procesu ruchliwości:

1) funkcje strukturotwórcze – ruchliwość przyczynia się do tworzenia i reprodukcji struktury społecznej.
2) funkcje efektywnościowe – forma i natężenie ruchliwości związane są ze zmianami ekonomicznymi, politycznymi i kulturowymi.
3) funkcje integracyjne – wskazują na związek ruchliwości społecznej ze stabilnością systemu. Ruchliwość jest formą legitymizacji ustroju.

Rodzaje ruchliwości:

1) ruchliwość jednostkowa – zmiany pozycji społecznej lub dystansu dotyczą pojedynczych osób – np. awans zawodowy.
2) ruchliwość grupowa – dotyczy całych grup; np. awans klasy robotniczej po II wojnie światowej.
3) ruchliwość pionowa (wertykalna) – awans lub degradacja jednostek lub zbiorowości.
4) ruchliwość horyzontalna (pozioma) – nie powoduje zmiany pozycji jednostek lub zbiorowości. Może ona obejmować również ruchliwość geograficzną, terytorialną.
5) ruchliwość międzypokoleniowa – porównanie położenia społecznego jednostki lub grupy z położeniem społecznym rodziców.
6) ruchliwość wewnątrzpokoleniowa – dotyczy losów jednostki lub grupy w obrębie całego pokolenia.

Zmiana Społeczna
Heraklit z Efezu – „panta rhei”
Zmiana społeczna jest wszechobecna w życiu społecznym.
Zmianą społeczną nie są indywidualne działania. Zmiana społeczna oznacza zmianę organizacji, instytucji i norm społecznych, zwyczajów, struktur, ról społecznych, a także wartości i symboli – zmiana kulturalna.
Zmiana społeczna w strukturze społecznej:
Pojawiają się lub zanikają pewne elementy w układzie.
Pojawiają się bądź zanikają pewne relacje między tymi elementami (stare znikają, pojawiają się nowe).
Rozwój społeczny – różnicowanie i wzbogacanie elementów składowych i stosunków między tymi elementami (pojęcie opisowe). Regres – zanik i zubożenie.
Postęp społeczny – uznajemy, że rozwój społeczny zmierza w kierunku przez nas pożądanym (odwołujemy się do ocen i wartości). Pojęcie to wymaga odwołania się do kryteriów postępu:

1) Źródła zmian – determinanty zmian
2) Prawidłowości przebiegu zmian
3) Dziedziny podlegające zmianom – co ulega zmianom?
4) Mechanizmy zmian

Źródła zmian:
Zmiany mogą być wywołane czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

1) Czynniki wewnętrzne: pojawiają się wewnątrz społeczeństwa, zmiany dotyczą struktury społeczeństwa.
Innowacje techniczne.

Ideologie
Zinstytucjonalizowane nierówności – jeżeli ofiary postrzegają siebie jako ofiary systemu, to w takim społeczeństwie istnieje większa presja reformatorska.
Konflikty kulturowe – np. wśród mniejszości etnicznych.

Ideologia – zbiór wzajemnie powiązanych przekonań, wartości i norm postępowania, które usprawiedliwiają dążenie do określonych celów, przy użyciu określonych środków.

Ideologia konserwatywna – spowalnia tempo zmian społecznych.
Ideologia liberalna – reformatorska, ale nie na tyle, by poruszyć całą strukturę społeczną z jej posad.
Ideologia radykalna – rewolucyjna.

2) Czynniki zewnętrzne: wydarzenia zachodzą poza danym społeczeństwem jako czynnik wpływający na zmiany dokonujące się wewnątrz niego – np. dyfuzja kulturowa jest podstawowym mechanizmem dokonywania się zmian społecznych (globalizacja).

[Czytaj Więcej …]

Teoria trwałości klasowego podziału:
Powstała w latach 40 – tych XX wieku.

Podział na klasy „pracującą” i „biznesu” utrzymuje się nadal, pomimo ogromnych zmian społecznych jakie zaszły w ostatnich 50 latach. Klasa biznesu to właściciele kapitału akcyjnego, zaś klasa pracująca to ludzie żyjący z pracy najemnej – pracownicy fizyczni i umysłowi.

Lundberg – „Ameryka 60-ciu rodzin” – 1939:

W Ameryce wystąpiła koncentracja kapitału w rękach nielicznych – w rękach 60-ciu najbogatszych rodzin. Główne przemiany w strukturze klasowej polegają na:

1. Przekształceniu kapitału rzeczowego w kapitał akcyjny.
2. Koncentracji kapitału w rękach „business-class” i wzrost liczby najemnych pracowników „working-class”.
Teoria równowagi interesów:

Struktura współczesnych społeczeństw industrialnych jest strukturą klasową. Stosunki między tymi klasami są w stanie równowagi.

Laski, Truman, Riesman:

Klasy społeczne ulegają ogromnym przemianom
Biznesmeni rozpadają się na szereg grup o odmiennych interesach – rozwarstwienie akcjonariatu.
oddzielenie panowania ekonomicznego od panowania politycznego – teoria rewolucji menedżerów. Pojawiają się menedżerowie.Naciski grup interesów wzajemnie się równoważą, dlatego władze polityczne podejmują kompromisowe decyzje.

Podstawowe grupy: kapitaliści, farmerzy i robotnicy wywierają wpływy na różnych szczeblach.
System taki sprawia, że nie tworzą się przywileje i upośledzenia społeczne, niweluje on nierówności społeczne.

Teoria dekompozycji struktury klasowej i instytucjonalizacji konfliktu:

Następuje dekompozycja klas społecznych, klasy przekształcają się w warstwy.

Dahrendorf:

Dekompozycja kapitału, akcjonariat uspołecznia kapitał.
następuje oddzielenie własności od kierownictwa – specjalizacja kadry menedżerskiej.
Społeczeństwa kapitalistyczne przekształcają się w społeczeństwa menedżerskie, w których wszyscy (w tym także akcjonariusze) są pracownikami najemnymi. Zysk nie pochodzi z wyzysku siły najemnej, ale ze zwiększenia produkcji, postępu technicznego, zwiększenia efektywności pracy. Dekompozycja dotyczy także klasy robotniczej: pojawiają się różne grupy specjalistów spełniających różne role i posiadających różne grupy interesów. Klasa średnia jest również zdekomponowana – składa się z różnych grup pracowniczych o różnych interesach. Proces ruchliwości odgrywa podstawową rolę w dekompozycji struktury. Konflikty międzygrupowe sprowadzone zostają do konfliktów między jednostkami.

Instytucjonalizacja konfliktu – nastąpiło uchwalenie praw człowieka, co w efekcie przyniosło zniesienie krańcowej nierówności społecznej. Instytucjonalna gwarancja to prawne gwarancje praw człowieka. Mają one za zadanie ograniczenie konfliktów do sfer w których zachodzą.
Teoria nieadekwatności koncepcji klas:
Marcuse, Habermas
Koncepcja klas jest poznawczo nieadekwatna i nieużyteczne, ponieważ społeczeństwa współczesne są jednowymiarowe, masowe i homogeniczne. Ujednolicenie społeczeństwa sprawia, że klasy zanikają. Własność straciła na znaczeniu, zatem to nie własność różnicuje. Wzrasta rola zawodu i wykształcenia. Dochodzenie do wysokich pozycji jest efektem tego, co kto umie – a nie tego co posiada.

Nierówności społeczne z socjologicznego punktu widzenia są zawsze nierównościami strukturalnymi – nierówności w podziale dochodu oraz prestiżu społecznego.

[Czytaj Więcej …]

Grupa społeczna (wg. Szczepańskiego) to pewna ilość osób (min. 3) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

Cechy grupy społecznej:

a) Organizacja wewnętrzna – może mieć formalny i nieformalny charakter. Jest to system instytucji, form kontroli i zachowań.
b) Wspólne wartości – materialny i niematerialny charakter.
c) Zasada odrębności
d) Poczucie wspólności. To kryterium ma charakter subiektywny – świadomość ?my”.
Inne cechy:
e) Trwałość – nawet wówczas, gdy członkowie są rozproszeni i nie wchodzą ze sobą w danym momencie w interakcje, to grupa nadal istnieje.
f) Zasada identyfikacji członków – zdawanie sobie sprawy z przynależności do grupy i swojej odrębności od innych grup.
g) Zasada rekrutacji nowych członków
h) Cele i zadania
i) Statusy i role
j) Mechanizmy kontroli zachowań

Kręgi społeczne:
Kręgi społeczne – zespoły osób stykające się stale i utrzymujące stałe styczności osobiste, lecz nie posiadające wyraźnej odrębności, ani wykształconej organizacji wewnętrznej. W mniejszym stopniu spełnia również funkcje kontrolne i regulacyjne.

Rodzaje kręgów:
– przyjacielskie
– koleżeńskie
– stycznościowe

Społeczności lub wspólnoty:
Są to zbiorowości terytorialne, w ramach których członkowie zaspokajają swoje potrzeby; co sprawia że mogą one być względnie samowystarczalne, nawet względnie wyizolowane.

Zbiorowości oparte na wspólnej kulturze:
Naród, lud, plemię.

Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań:
Relacje w ich obrębie są silnie zabarwione emocjonalnie: zbiorowisko, tłum, audytorium
Pary i dwójki:
Taaak…

Podział grup społecznych:

Kryterium:

Wielkość i struktura:

a) Małe – składają się wyłącznie z członków i nie posiadają podgrup.
b) Duże – takie, które nie wchodzą już jako części składowe w skład jeszcze większych grup.

Typ więzi występujących w grupie:

a) Pierwotne – więź ma charakter osobisty i emocjonalnie zabarwiony.

b) Wtórne – więź wynika ze styczności rzeczowej i oparta jest na interesie.

Występowanie kontroli instytucjonalnej:

a) Formalne
b) Nieformalne

Pozycja zajmowana w społeczeństwie:
Klasy społeczne
Grupy tworzone w celu osiągania celów – grupy celowe:
Grupy celowe zorganizowane są planowo. Cechuje je więź sformalizowana – np. partie polityczne, przedsiębiorstwa ekonomiczne, zrzeszenia, stowarzyszenia.

a) Przymusowe – powoływane na mocy prawa i przymusu. np. szkoła lub armia.

b) Dobrowolne – mogą się rozwiązać decyzją większości członków. Innymi cechami grup celowych są: rozbudowana organizacja, uczestnictwo o charakterze kontraktowym, impersonalność (tendencja do załatwiania spraw służbowych niezależnie od osobistych postaw i uprzedzeń), pojawia się grupa dyrektorów i menedżerów, którzy monopolizują dostęp do informacji i często zaczynają działać w swoim własnym interesie – zjawisko odrywania się centralnego kierownictwa od grup członkowskich.

Imperatyw organizacyjny: tendencją w obrębie grup celowych jest dążenie do koncentracji, koordynacji i centralizacji, dążenie do specjalizacji i rozbudowy przepisów regulujących działanie. „Żelazne prawo oligarchii” – tendencja do monopolizacji. Grupami celowymi i ich funkcjonowaniem zajmuje się dziedzina badań zwana „socjologią organizacji”. Grupy celowe to inaczej organizacje.

Struktura Społeczna
i nierówności społeczne w ujęciu Piotra Sztompki
Struktura społeczne istnieje na każdym poziomie rzeczywistości społecznej.
Anthony Giddens:

(1) Struktura społeczna to organizacja stosunków społecznych –

(2) Uporządkowanie elementów społecznych;

(3) Spójne – mniej lub bardziej – regularności.

(4) Określony wzór działania (funkcjonowania);

(5) Głębokie, leżące u podstaw uwarunkowania,

(6) Właściwości systemu,

(7) Uporządkowanie elementów, które determinują zróżnicowanie i

(8) Relacje między grupami i jednostkami, które znajdują wyraz w ich zachowaniu.”

Życie społeczne – kategoria opisowa, empiryczne. Życie społeczne odnosi się do zjawisk obserwowalnych.
Struktura społeczna – kategoria idealna, opisowa, abstrakcyjna.
4 idee zawarte w w/w definicjach struktury społecznej:
1+2 – idea relacji: mówimy o zależnościach.
3+4 – idea regularności: mówimy o trwałości, powtarzalności.
5+6 – idea ukrytego wymiaru.
6+7 – idea determinizmu: struktura społeczna determinuje zjawiska empiryczne.

4 podstawowe wymiary str. społecznej – wymiar „makro”:

1. Normatywny – powiązana sieć norm, wartości i instytucji – „co być powinno”. Przekonania ludzi, które tłumaczą ich zachowania.

2. Idealny -powiązania idei, przekonań i wizji; świadomość społeczna.

3. Interakcyjny – wymiar organizacyjny. Typowa dla każdej zbiorowości sieć powiązań, działań i interakcji.

4. Interesy – wymiar szans życiowych; rozkład dostępu do dóbr uznawanych za pożądane.

[Czytaj Więcej …]

Przejawy ładu społecznego:
1. ograniczanie indywidualnej spontaniczności
2. komplementarność działań ludzkich
3. przewidywalność ludzkich zachowań
4. spójność norm wyznaczających porządek społeczny
5. ciągłość życia społecznego

Stanisław Ossowski – Koncepcje ładu społecznego:

Istnieją trzy podstawowe typy zachowania zbiorowego:

1. Członkowie zbiorowości zachowują się zgodnie z normami i wzorami utrwalanymi przez tradycję. Są to zachowania bezrefleksyjne.

2. Zachowania ludzi są rezultatem wzajemnego oddziaływania różnych ośrodków decyzji (jednostkowych i zbiorowych). Ma to miejsce w systemach wysoce zindywidualizowanych

3. Zachowania, którymi kieruje jeden ośrodek decyzyjny. Są to zachowania podporządkowane.
Trzem typom zachowań idealnych odpowiadają kolejno trzy koncepcje ładu społecznego:

1. Ład przedstawień zbiorowych – życie oparte jest na konformizmach, uregulowane przez tradycyjne zbiory charakterystyczne dla zbiorowości wiejskich i społeczeństw pierwotnych.

2. Ład policentryczny – równowaga społeczna osiągana jest automatycznie; w sposób automatyczny dopasowują się indywidualne obyczaje. Charakterystyczny dla leseferyzmu.

3. Ład monocentryczny – życie społeczne uregulowane jest przez centralne ośrodki decyzyjne; charakterystyczny dla biurokracji w której istnieje hierarchia stanowisk. Interferencja decyzji jest (teoretycznie) całkowicie wykluczona.

Bezinterferencyjny proces decyzyjny
Interferencja wielu ośrodków decyzji
Działania nieskoordynowane przez jeden wspólny ośrodek decyzyjny
– ład przedstawień zbiorowych
– ład policentryczny
Działania skoordynowane przez jeden wspólny ośrodek decyzyjny
– ład monocentryczny
– ład porozumień zbiorowych

Ład porozumień zbiorowych – współdziałanie zorganizowane.
Koncepcja Ossowskiego umożliwia rozważania nad powiązaniami politycznymi i ekonomicznymi oraz między życiem społecznym i politycznym.

Dezorganizacja:
Dezorganizacja może być opisywana w sposób obiektywny i subiektywny.
Obiektywny wymiar dezorganizacji (wymiar społeczny):

– przestępczość
– narkomania
– lekomania
– alkoholizm
– samobójstwa
– choroby psychiczne
– seksualne schorzenia dewiacyjne

Subiektywny wymiar dezorganizacji (wymiar psychologiczny):

Przekonania – np. bezsilności, gniewu, anomii, izolacji kulturowej i społecznej, samowyobcowania.
– odczucia
– oczekiwania

[Czytaj Więcej …]